برای دانلود به ادامه ی مطلب بروید.

محتسب، مستی به ره دیدو گربانش گرفت

مست گفت: ای دوست، این پیراهن است، افسار نیست

 گفت: مستی، زان سبب افتان و خیزان می روی

گفت: جرم راه رفتن نیست، ره هموار نیست

گفت: می بایدتو را تا خانه قاضی  برم

گفت: رو صبح آی، قاضی نیمه شب بیدار نیست

 گفت: نزدیگ است والی را سرای، آنجا شویم

گفت: والی از کجا در خانه خمار نیست؟

گفت: تا داروغه را گوئیم، در مسجد بخواب

 گفت: مسجد. خوابگاه مردم بد کار نیست

گفت: دیناری بده پنهان و خود را وارهان

گفت: کار شرع، کار درهم و دینار نیست

گفت: از بهر غرامت، جامه ات بیرون کنم

 گفت: پوسیده ست، جز نقشی ز پود و تار نیست

 گفت: آگه نیستی کز سر در افتادت کلاه

گفت: در سر عقل باید ، بی کلاهی عار نیست

 گفت: می بسیار خوردی، زان چنین بیخود شدی

 گفت: ای بیهوده گو، حرف کم و بسیار نیست

گفت: باید حد زنند هشیار مردم، مست را

گفت: هشیاری بیار، اینجا کسی هشیار نیست

نفت خام

فرمول های ریاضی

شـش نـشانه بیـماری که خـیلی ها دارند!

روش هاي رهايی از بوی بد دهان بـعد از خـوردن سير و پـياز

 استفاده جدید و بسیار حیرت انگیز از شکر

اهداف:

 آشنایی با صدا به عنوان یک موج، طرز کار دیاپازون و نحوه ایجاد صدا توسط آن.

مقدمه

در این جلسه می خواهیم شما را با طبیعت، خواص و رفتار امواج صدا و نحوه حرکت آن ها در محیط آشنا کنیم. آشنایی با کار دیاپازون نیز می تواند کمک خوبی برای درک امواج صدا باشد.

صدا و موسیقی یک تجربه ی حسی در زندگی انسان هاست. همان طور که هر انسان دو چشم برای تشخیص رنگ و جهت دارد، دو گوش نیز برای تشخیص جهت و کیفیت صدا دارد. اما به ندرت کسی به سنجیدن کیفیت صدا و یا چگونگی ایجاد و انتشار و حتی درک آن توسط گوش خود توجه می کند. اساس ایجاد صدا، موسیقی و شنیدن در واقع بر پایه ی فیزیک امواج است. صدا موجی است که از لرزش اجسام و انتشار آن در محیط از مکانی به مکان دیگر می شود.

لئوناردو دائینچی اولین کسی بود که در سال 1500 میلادی کشف کرد که صدا در واقع نوعی موج است. در واقع انسان، اشیا و یا هر چیز دیگری که صدا تولید می کنند، این صدای تولید شده به صورت موج منتشر می شود. مارین مرسن در سال 1640 توانست سرعت صوت را در هوا اندازه بگیرد. در سال 1660 رابرت رویل ثابت کرد که صدا باید در محیط منتشر شود. در سال 1660 نیوتن روابط بین سرعت صدا در محیط و تراکم پذیری در محیط را فرمول بندی کرد.

امواج می توانند به صورت یک آشفتگی در محیط تعریف شوند که انرژی را در محیط از مکانی به مکان دیگر منتقل می کنند. معمولاٌ برای توصیف صدا از موج های باریک فنری شکل استفاده می شود. آشفتگی در فنر اول ایجاد می شود و به صورت موج از فنر اول به فنر دوم و همین طور از فنر دوم به فنر سوم و... منتقل می شود تا در نهایت توسط گوش دریافت شده و پیغام به مغز برسد تا صدا شنیده شود.

شکل1: تصویری از امواج صدا به صورت موج های فنری شکل

سۆال: عوامل ایجاد صدا چیست؟

جواب:

 1- محیطی برای انتقال آشفتگی از یک مکان به مکان دیگر وجود دارد که معمولاٌ هوا به عنوان محیط در نظر گرفته می شود البته گاهی صدا در محیط آب یا فولاد نیز پخش می شود. محیط تشکیل شده از ذرات به هم پیوسته که با هم در بر هم کنش هستند.

 2- وجود منبع صدا که همان ارتعاش یا لرزش جسمی است که آشفتگی در اولین ذره ی محیط ایجاد می کند.     

 3- صدا موجی است که ار یک مکان به مکان دیگر و یا به عبارت دیگر از یک ذره به ذره ی دیگری منتقل می شود. اگر موج صدا در هوا حرکت کند.

دیاپازون چیست؟

یکی از بهترین وسیله ها برای تشریح چگونگی شکل گیری و انتشار موج صدا در محیط دیاپازون می باشد. دیاپازون وسیله ایست فلزی شامل دو شاخه باریکی است که با ضربه قابلیت لرزش و ایجاد صدا دارند. همان طور که شاخک ها به عقب و جلو حرکت می کنند، مولکول های هوای اطراف خود را وادار به حرکت می کنند و در اصطلاح برای مولکو ها آشفتگی بوجود می آورند. این آشفتگی ها به مولکول های مجاور با مکانیزم تداخل ذره ای منتقل می شود. حرکت این آشفتگی که ریشه در نوسان شاخک های دیاپازون در هوا دارد به عنوان موج صدا در نظر گرفته می شود. در شکل زیر ایجاد یک موج صدا در دیاپازون نشان داده شده است.

شکل2: تصویری از نحوه کارکرد یک دیاپازون در ایجاد موج و در نتیجه صدا

همان طور که در شکل نیز به خوبی نشان داده شده است، هنگامی که شاخک های دیاپازون از یکدیگر دور می شوند، مولکول های هوا را به یکدیگر نزدیک می کنند و وقتی شاخک ها به هم نزدیک می شوند مولکول ها دوباره می توانند از هم فاصله بگیرند همان طور که در شکل سمت راست نزدیک و دور شدن مولکول های هوا نیز به خوبی نشان داده شده است. در چنین شرایطی است که یک موج مکانیکی بوجود می آید و ما می توانیم صدای تولید شده توسط جسم متحرک را با انتقال به گوش خود بشنویم.

بسیاری از فیزیکدانان دیاپازون را بر روی یک جعبه صدا سوار می کنند. در چنین شرایطی شاخک های نوسان کننده جعبه صدا را نیز تحت تاثیر قرار می دهند و آن را به لرزش در می آورند. همان طور که شاخک ها حرکت می کنند و جعبه را به لرزش در می آورند، مولکول های هوای درون جعبه نیز شروع به نوسان می کنند و با فرکانسی برابر با فرکانس لرزش شاخک ها می لرزند و صدای بلندتری ایجاد می شود زیرا تعداد ذرات بیشتری حرکت می کنند (داخل و خارج جعبه).

شکل3: تصویر یک دیاپازون نصب شده برروی جعبه برای ایجاد صدای بلندتر

بنابراین می توان نتیجه گرفت که شاخک های دیاپازون نوسان می کنند زیرا ما می توانیم صدای تولید شده به وسیله نوسان را بشنویم. با این وجود ما نمی توانیم هر نوسان شاخک ها را ببینیم زیرا شاخک ها در فرکانس بالایی نوسان می کنند. از این نوع دیاپازون در کلیدهای پیانو نیز استفاده می شود. شاخک ها با فرکانس 256 هرتز نوسان می کنند یعنی 256 نوسان در هر ثانیه که بنابراین با چنین فرکانس بالایی چشم انسان قادر به تشخیص نوسان ها نمی باشد.

سوال: آیا تفاوت بین موج الکترومغناطیسی و موج مکانیکی را می دانید؟

جواب: امواج الکترومغناطیسی امواجی هستند ترکیبی از امواج الکتریکی و مغناطیسی که قادر به انتقال در محیط خلا نیز می باشند. در واقع امواج الکترومغناطیسی برای حرکت و انتقال انرژی نیازی به محیط مادی ندارند. اما امواج مکانیکی نیاز به محیط مادی برای حرکت از یک مکان به مکان دیگر می باشند زیرا این امواج متکی بر مکانیزم برهمکنش ذرات برای انتقال انرژی و در نتیجه حرکت هستند. در واقع امواج مکانیکی نمی توانند در محیطی که ذرات یا مولکو های هوا وجود ندارند حرکت کنند. بنابراین موج مکانیکی نمی تواند در خلا منتشر شود.

تکلیف:

برای این که این مطلب را بهتر بفهمید به این مثال توجه کنید: یک زنگ را درون یک ظرفی که هوای درون آن تخلیه شده است(محیط خلا) قرار می دهیم و سپس زنگ را به صدا در می آوریم. به نظر شما آیا صدایی شنیده می شود؟ خیر زیرا هیچ ذره ای درون ظرف وجود ندارد تا بتواند انرژی را منتقل کند و امواج صوتی ایجاد شود. بنابراین با این آزمایش ساده نیز می توان فهمید که صدا یک موج مکانیکی است که برای انتشار و شنیده شدن نیاز به محیط مادی دارد.

شکل4: تصویری برای آزمایش شنیدن صدا در محیط خلا

سوال: آیا می دانید بلندگوها چگونه عمل می کنند تا ما صدا را بشنویم؟

جواب: به شکل زیر توجه کنید. نقاط سیاه رنگ مولکول های هوا را نشان می دهد. هنگامی که بلندگوها می لرزند، مولکول های هوای اطراف آن با الگوی خاصی شروع به نوسان می کنند که به صورت یک موج است. این موج باعث لرزش پرده گوش می شود و ما می توانیم صدا را بشنویم.

شکل5: نحوه انتقال صدا از بلندگو به گوش

توجه داشته باشید که مولکول های هوا واقعا به گوش منتقل نمی شوند زیرا در این صورت باد ایجاد شده است! در واقع هر مولکول هوا به صورت مجزا مسافت کمی را جابجا می شود ولی همین نوسان های کوچک باعث لرزش مولکول های مجاور و ایجاد یک حرکت موجی در تمام مسیر تا رسیدن به گوش می شود.

اهداف:

 آشنایی با گیاهان و تقسیم بندی گیاهان.

مقدمه

در این جلسه می خواهیم شما را با ساختمان گیاهان و چگونگی عملکرد اجزاء گیاه برای رشد و تولید مثل گیاهان و همچنین با تقسیم بندی انواع گیاهان آشنا کنیم.

گیاهان نقش مهمی در زندگی انسان ها ایفا می کنند و بدون وجود گیاهان زندگی برای بشر غیر ممکن است. از جمله نقش کلیدی گیاهان در زندگی بشری می توان به تولید اکسیژن اشاره کرد. گیاهان دی اکسید کربن موجود در هوا را گرفته و اکسیژنی را تولید می کنند که انسان تنفس می کند. علاوه بر آن تغذیه آدمی نیز به طور مستقیم یا غیر مستقیم (خوردن گوشت جانوران که خود از گیاه تغذیه می کنند) فراهم می شود، بنابراین وجود گیاه برای زندگی بشری الزامی است. گیاهان علاوه بر تأمین غذا و اکسیژن برای انسان ها کاربردهای مفید دیگری نیز دارند، برای مثال بعضی از آن ها به عنوان دارو استفاده می شوند و برخی دیگر کاربردهای زینتی فراوانی دارند.

گیاه نوعی موجود زنده است که برای تغذیه از فرآیند فتوسنتز استفاده می کند. فتوسنتز فرآیندی است که انرژی تابشی خورشید را به انرژی شیمیایی غذا تبدیل می کند. گیاهان از نظر شکل، اندازه، رنگ و محیطی که یافت می شوند با یکدیگر اختلاف دارند. گیاهان تقریباٌ در تمام نقاط دنیا حتی بر فراز کوه ها، اقیانوس ها و در نواحی قطبی وجود دارند.

به طور دقیق نمی توان تعداد گونه ی گیاهان موجود در دنیا را مشخص کرد اما تا کنون بیش از 350000 گونه و نوع گیاه شناخته شده و هنوز بسیاری از گیاهان ناشناخته مانده است. کوچکترین گیاه دیاتوم نام دارد که تنها با میکروسکوپ می توان آن را دید. یک قطره آب می تواند بیش از 500 دیاتوم در خود شناور داشته باشد.

سۆال: اجزای تشکیل دهنده ی گیاه کدامند؟ و وظیفه ی هر یک چیست؟

جواب: ریشه، شاخه، برگ، گل، میوه و دانه.

 ریشه، آب و مواد معدنی را از خاک جذب می کند و گیاه را در خاک نگه می دارد. ساقه، نقش نگهداری، هدایت و رساندن مواد معدنی و آب به عهده دارد. برگ، بخشی از گیاه است که نور خورشید را به انرژی شیمیایی یا همان غذا تبدیل می کند. گل، گل قسمتی از گیاه است که در آن دانه تولید می شود و همان طور که می دانید از هر دانه گیاه جدیدی تولید می شود و بنابراین نقش گل تولید مثل در گیاه است.

یکی از زیباترین نوع گیاهان، گل است که بیشتر برای زیبایی و زینت در طبیعت استفاده می شود. یک گل شاید در ظاهر گیاهی کوچک است اما ساختار بسیار پیچیده ای دارد.

سۆال: گل از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟

جواب: گل از اجزاء مختلفی از جمله گلبرگ، کاسبرگ، پرچم، مادگی، غنچه، گرد و شهد گل تشکیل شده است که هر یک وظیفه ای دارند. گلبرگ ها، برگ های براقی هستند که رنگ، شکل و تعداد گلبرگ ها در گل های گوناگون متفاوت است. کاسبرگ ها برگ های بسیار کوچک سبز رنگی هستند که در زیر گلبرگ ها قرار دارند و تا وقتی که گل به صورت غنچه است از آن محافظت می کنند. پرچم ها در وسط گل قرار دارند و به صورت میله های باریکی هستند که سر آن ها برجسته است. مادگی، برگ های پهن و باریکی هستند که به سمت بیرون از ساقه رشد می کنند و وظیفه آن ها غذاسازی به وسیله فتوستنز است، مادگی شامل کلاله، میله، تخمدان و تخمک گیاه است. گرده پودری است که روی پرچم قرار دارد و از آن جا به مادگی منتقل می شود تا دانه تشکیل شود. شهد، بسیاری از گل ها شیره شیرینی به نام شهد تولید می کنند و شهد گل ها به عنوان شیرینی و تغذیه برای بعضی از حشرات مثل زنبورهای عسل مورد استفاده قرار می گیرد.

شکل 1: تصویر اجزاء تشکیل دهنده ی گل

گیاهان برای رشد و نمو نیاز به آب، خاک و نور کافی دارند. البته شرایط نگهداری از گیاهان متفاوت است و مقدار آب، نور لازم برای رشد هر گیاه متفاوت است. خاک هر منطقه مناسب برای روییدن گیاهان خاصی است. جالب است بدانید همان طور که انسان ها در اکثر مقاطع زندگی برای کسب مۆقعیت های مختلف با هم رقابت می کنند، گیاهان هر منطقه نیز برای جذب مواد معدنی، آب و نور با هم رقابت می کنند و در واقع در منطقه ای که گیاهان کنار هم کاشته شده اند برای رشد بهتر با هم رقابت می کنند.

تکلیف1:

منطقه ای که خاک و نور مناسبی دارد را در نظر بگیرید و سه نوع گیاه و از هر کدام دو عدد برای کاشت را انتخاب کنید. یکی از هر سه نوع را در فاصله ی کمی از هم بکارید و سه عدد باقیمانده را در فاصله های بیشتری از هم بکارید. شرایط آبیاری هر سه گیاه برابر باشد. پس از گذشت 10 روز به رشد گیاهان توجه کنید. رشد گیاهان کاشته شده کنار هم متناسب با میزان رقابتی است که سه گیاه با هم در جذب آب و مواد معدنی دارند و بنابراین میزان رشد آن ها با حالتی که سه گیاه به صورت جدا کاشته شده اند، متفاوت است. پس آن چه شما مشاهده خواهید کرد تفاوت در میزان رشد گیاهان مشابه است.

همان طور که گفته شد و با کمی دقت در اطراف خود انواع بسیاری از گیاهان در طبیعت دیده می شود. با وجود تفاوت های بسیار در گیاهان، گیاه شناسان گیاهان را به چند دسته تقسیم کرده اند. در اینجا به طور مختصر به تقسیم بندی گیاهان اشاره می کنیم.

انواع گیاهان:

1. باکتری ها: باکتری ها جزئی از گیاهان محسوب می شوند، برخی از باکتری ها برای انسان ها مفیدند در حالی که بعضی دیگر از آن ها منجر به بیماری هایی در انسان ها و حیوانات می شوند.

شکل 2: تصویر نوعی باکتری

2. جلبک ها: از گیاهانی هستند که در محیط آبی یا مرطوب زندگی می کنند و منبع تغذیه ی بسیار مهمی برای حیوانات آبزی محسوب می شوند. جلبک ها علاوه بر محیط های آبی در خاک های مرطوب نیز زندگی می کنند. اغلب جلبک ها متحرک هستند.

شکل 3: تصویر نوعی جلبک

3. قارچ ها: با وجود این که برخی از قارچ ها همانند باکتری ها گاهی منجر به بروز برخی از بیماری های انسانی یا حیوانی می شوند. بسیاری از قارچ ها نیز برای انسان ها مفیدند.

شکل 4: تصویر نوعی قارچ

4. خزه ها و پنجه گرگیان: در مناطق مرطوب می رویند و فاقد ریشه، ساقه و برگ هستند.

شکل 5: تصویر نوعی خزه

5. سرخس ها: این دسته از گیاهان با وجود داشتن ریشه، ساقه و برگ، توانایی تولید گل و میوه و یا بذر را ندارند. برگ ها در گیاهان سرخس بزرگتر از ساقه هستند.

شکل 6: تصویر نوعی سرخس

6. گیاهان بذردار: مهمترین ویژگی این دسته از گیاهان تولید بذر است. درختان، درختچه ها و گیاهان گلدار جزء این دسته از گیاهان هستند.

شکل7: تصویر نوعی درختچه

تکلیف2:

حال که با تقسیم بندی گیاهان آشنا شدید، در طبیعت و اطراف خود بیشتر به گیاهان توجه کنید و گیاهانی که در محیط اطرافتان روییده شده اند را مطابق انواع گیاهان ذکر شده طبقه بندی کنید. نتیجه را به صورت یک گزارش مصور در کلاس ارائه دهید.

بادنما

آیا می دانید بادنما چیست؟ یا مهم تر از آن، خود باد چیست؟

ھوای متحرک را باد می گویند. ولی موضوع به این سادگی ها نیست. باد ساختار عجیبی دارد.

باد، در عین حالی که می تواند چیزهای خیلی سنگین را جابه جا کند و خرابی های زیادی به بار بیاورد، خانه ها را ویران کند

 و ماشین ها را از جا بلند کند، شما می توانید به آسانی از آن عبور کنید.

پس چیزی در این میان هست که مسائل را عوض می کند. ما از قدرت باد در چرخاندن آسیاب های بادی، راندن قایق ها در آب و پرواز هواپیماها در آسمان استفاده می کنیم. با استفاده از خواص باد می توانیم خیلی چیزها را در مورد آن یاد بگیریم.

 می دانیم که وقتی باد به چیزی که شکل خمیده و کروی دارد، بوزد نیروی کمتری را به آن وارد می کند، در صورتی که اگر یک جسم تخت و مسطح در جریان باد قرارگیرد، نیروی وارد شده به آن به مراتب بیشتر خواهد شد.

پس باید برای باد چند ویژگی تعریف کرد و آن ها را اندازه گرفت. از مهمترین خواص باد سرعت وزش و جهت وزش آن است. برای اندازه گیری سرعت باد از باد سنج و برای دانستن جهت آن از بادنما استفاده می شود.

بادنما یکی از ابزارهای هواشناسی است که جهت وزیدن باد را نشان می دهد و معمولاً در هر ایستگاه هواشناسی یافت می شود.

به غیر از ایستگاه های هواشناسی  باد نما را معمولاً روی نقاط بلند ساختمان‌ ها یا دکل قایق ها و کشتی‌ های بادبانی ‌سازند یا نصب می ‌کنند. چون در برخی کشورها رسم است که برخی از بادنما ها را به شکل خروس می‌سازند گاه آن را «خروسِ باد» نیز می‌گویند.

ساختار بادنما چگونه است؟

بادنما از سه قسمت تشکیل می شود:

١– دیرک

٢ - پیکان جهت نما

٣ - میله جهت ها

جهت های روی میله معمولا با حروف انگلیسی مشخص می شوند:

حرف E  از واژه East  به معنی مشرق

حرف N  از واژه North  به معنی شمال

حرف W  از واژه West به معنی مغرب

حرف S  از واژه South به معنی جنوب

نصب می شود.

گونه های مختلف بادنما چیست؟

بادنما دارای گونه های متفاوت است. نمونه های مختلف و جدید باد نما  ضمن نشان دادن جهت وزیدن باد، سرعت آن را هم معین می کنند. چند نمونه ان عبارتند از:

 

 

    بادنمای یک صفحه ای

   بادنمای دو صفحه ای

    بادنمای کیسه ای

     بادنمای صوتی (اولتراسونیک)

     بادنمای حرارتی

     بادنمای پاندلی

 منبع:تبیان

آتشفشان چیست؟

زلزله  زمين لرزه يكي از وحشتناك ترين پديده هاي طبيعت محسوب مي شود. اغلب زميني را كه روي آن ايستاده ايم، به صورت تخته سنگ هاي صلب و محكمي تصور مي كنيم كه از استحكام زيادي برخوردار است. هنگامي كه زمين لرزه اي روي مي دهد براي لحظه اي اين تصور بر هم مي ريزد، اما طي همان لحظه كوتاه خسارت هاي شديدي وارد مي شود. با توجه به پيشرفت هايي كه در حوزه علوم مختلف صورت گرفته است، دانشمندان توانسته اند نيروهايي را كه باعث زمين لرزه مي شود، شناسايي كنند. علاوه بر آن با استفاده از فناوري هاي نوين مي توان شدت يك زلزله و مكان آن را حدس زد. مهم ترين كار باقي مانده آن است كه راهي براي پيش گويي زمين لرزه بيابيم تا مردم هنگام وقوع آن غافلگير نشوند.

تكان هاي زمين:

زمين لرزه در واقع ارتعاشي است كه در طول پوسته زمين به حركت در مي آيد. اگر يك كاميون بزرگ از نزديكي منزل شما عبور كند، خيابان را به لرزه مي آورد و شما احتمالاً لرزه هاي خانه را احساس مي كنيد، در اين حالت مي توان گفت كه زمين لرزه كوچكي رخ داده است، اما كلمه زمين لرزه معمولي به حوادثي اطلاق مي شود كه در آن منطقه بزرگي همانند يك شهر تحت تأثير اين لرزش قرار گيرد.

براي وقوع يك زمين لرزه چند دليل مي توان ذكر كرد:

- فوران گدازه هاي آتشفشاني

- برخورد يك شهاب سنگ

- انفجارهاي زيرزميني (براي مثال يك آزمايش هسته اي زيرزميني)

- فرو ريختن يك سازه (همانند تخريب يك معدن)

اما اصلي ترين دليل وقوع زمين لرزه را مي توان حركات صفحه هاي (Plates) زمين دانست.هر از گاهي در اخبار مي شنويم كه زمين لرزه اي روي داده است، اما بايد دانست كه زمين لرزه پديده اي است كه هر روز در كره زمين روي مي دهد. براساس تحقيقات جديد هرساله حدود سه ميليون زمين لرزه روي مي دهد، يعني هشت هزار زمين لرزه در روز يا هر 11 ثانيه يك زمين لرزه.

- حركت صفحه ها در خلاف جهت يكديگر و دور شدن از هم.

- ضمن حركت در خلاف جهت به همديگر بمالند.

اگر دو صفحه از يكديگر دور شوند گدازه هايي كه از سنگ هاي مذاب تشكيل شده اند، از بين صفحه هاي پوسته زمين خارج مي شوند (اين عمل اغلب در كف اقيانوس ها روي مي دهد) هنگامي كه اين گدازه ها سرد شوند، سخت شده و به شكل پوسته هاي جديد در مي آيند كه فاصله بين دو صفحه را پر مي كنند. اگر دو صفحه به سمت يكديگر به حركت درآيند، معمولاً يك صفحه به زير صفحه ديگر مي خزد. در بعضي موارد، هنگامي كه دو صفحه به يكديگر فشار مي آورند، براي هيچ كدام از صفحه ها امكان ندارد كه به زير صفحه ديگر برود، در اين صورت اين دو صفحه ضمن فشار آوردن به همديگر يك رشته كوه را به وجود مي آورند. در بعضي مواقع نيز صفحه ها ضمن عبور از كنار يكديگر به همديگر فشار وارد مي كنند. براي مثال تصور كنيد يك صفحه به سمت شمال و ديگري به سمت جنوب حركت كند. در اين صورت اين صفحه ها از محل تماس به يكديگر نيرو وارد مي سازند.

در جايي كه اين صفحات به يكديگر مي رسند، گسل تشكيل مي شود. در حقيقت گسل ترك هايي در پوسته زمين است كه در دو طرف صفحه هايي كه در خلاف جهت يكديگر در حال حركت هستند، مشاهده مي شود. احتمال وقوع زلزله در اطراف خطوط گسل بيشتر از هر جاي ديگر است. گسل ها انواع مختلفي دارند كه براساس موقعيت خط گسل و چگونگي حركت دو صفحه نسبت به هم تقسيم بندي مي شود. در تمام انواع گسل ها، صفحه ها كاملاً به يكديگر فشار وارد مي سازند و در نتيجه هنگام حركت آنها اصطكاك شديدي به وجود مي آيد. اگر نيروي اصطكاك بسيار شديد باشد مانع حركت آنها مي شود در اين حالت فشاري كه باعث ايجاد گسل مي شود افزايش مي يابد. اگر ميزان اين فشار از حد معيني بيشتر شود، بر نيروي اصطكاك غلبه مي كند و صخره ها ناگهان مي شكنند.به عبارت ديگر، هنگامي كه صخره ها به يكديگر فشار وارد مي كنند، انرژي پتانسيل به وجود مي آيد و هنگامي كه صخره ها به حركت درمي آيند، انرژي پتانسيل به جنبشي تبديل مي شود. اغلب زمين لرزه ها در اطراف مرز صفحه هاي زمين ساختي روي مي دهد زيرا در اين منطقه در اثر حركت صفحه ها منطقه گسل به وجود مي آيد كه داراي گسل هاي متعدد و به هم پيوسته اي است. در منطقه گسل، آزاد شدن انرژي جنبشي در يك گسل ممكن است باعث افزايش انرژي پتانسيل در گسل كناري شود كه اين عمل به زمين لرزه ديگري منجر مي شود. به همين دليل است كه گاهي در يك منطقه كوچك زلزله هاي متعددي در فاصله هاي زماني كم روي مي دهد.البته گاهي اوقات زمين لرزه هايي در وسط اين صفحه ها نيز روي مي دهد. يكي از شديدترين زمين لرزه هاي ثبت شده زمين لرزه اي است كه در صفحه قاره اي آمريكاي شمالي در سال 1811 و 1812 اتفاق افتاد. دانشمندان در دهه 1970 دريافتند كه احتمالاً منشاء اين زمين لرزه يك منطقه گسل 600 ميليون ساله است كه زير لايه هاي متعدد سنگ و صخره مدفون شده بود.

امواج زمين لرزه :

درست مثل هنگامي كه درسطح آب اغتشاش روي مي دهد، انرژي آن به صورت امواج منتقل مي شود، وقتي كه شكست يا جابه جايي در پوسته زمين روي مي دهد، انرژي آن به صورت امواج زمين لرزه منتقل مي شود. در هر زمين لرزه اي چند نوع موج مختلف مشاهده مي شود. امواج اصلي از لايه هاي داخلي زمين عبور مي كنند، در حالي كه امواج سطحي از سطح مي گذرند. اغلب ويراني هاي زلزله توسط امواج سطحي - كه امواج L هم ناميده مي شوند _ به وجود مي آيد، زيرا اين امواج ارتعاشات شديدي را به وجود مي آورند. هنگامي كه امواج اصلي به سطح زمين رسيدند، امواج سطحي را به وجود مي آورند.امواج اصلي خود به دو گروه مهم تقسيم بندي مي شوند:

امواج اوليه كه امواج P نيز ناميده مي شوند، با سرعت 5/1 تا 8 كيلومتر در ساعت حركت مي كنند. سرعت حركت اين امواج به جنس زميني كه اين امواج از آنها عبور مي كنند بستگي دارد. سرعت اين امواج از موج هاي ديگر بيشتر است و بنابراين سريع تر به سطح زمين مي رسند. اين امواج قابليت عبور از جامدات، مايعات و گازها را دارند و به همين دليل به طور كامل از زمين عبور مي كنند. وقتي كه اين امواج از صخره ها عبور مي كنند، در مسير حركت خود به آنها به سمت جلو و عقب فشار وارد مي كنند.

امواج ثانويه امواج S ناميده مي شوند و مدت كوتاهي بعد از امواج P مي رسند. اين امواج هنگام حركت خود، صخره ها را به سمت بالا فشار مي دهند، يعني ارتعاش صخره ها عمود بر مسير حركت اين امواج است. امواج S برخلاف امواج P نمي توانند در داخل زمين به خط مستقيم حركت كنند. اين امواج فقط از مواد جامد مي گذرند و به همين دليل هنگامي كه در مركز زمين به مايع برسند، متوقف مي شوند.با اين همه هر دو نوع موج از سطح زمين مي گذرند و بنابراين مي توان آنها را در آن سوي نقطه اي كه زمين لرزه روي داده است، شناسايي كرد. در هر لحظه تعداد زيادي امواج زلزله اي ضعيف در قسمت هاي مختلف زمين قابل شناسايي است.

امواج سطحي را مي توان تا حدودي به امواج آب تشبيه كرد. چرا كه امواج سطحي حين حركت، سطح زمين را به سمت بالا و پايين مي رانند. حركت اين امواج باعث ويراني هاي شديدي مي شود، چرا كه صخره ها و پي ساختمان ها را به ارتعاش مي آورد. امواج L از همه كندتر هستند به همين دليل شديدترين لرزش ها در پايان يك زمين لرزه روي مي دهد.

شناسايي كانون زلزله :

همان طور كه ذكر شد سه نوع مختلف موج زلزله وجود دارد كه هر كدام با سرعت مشخصي حركت مي كند. به رغم آنكه سرعت دقيق امواج P و S بسته به جنس و نوع ماده اي كه اين امواج از آن عبور مي كنند، متغير است، نسبت سرعت حركت آن دو در تمام زمين لرزه ها تقريباً ثابت باقي مي ماند.معمولاًسرعت امواج P،حدود6/1برابرسرعت امواج S است.

دانشمندان مي توانند با استفاده از اين نسبت، فاصله بين هرنقطه از سطح زمين را با كانون زمين لرزه محاسبه كنند. كانون زلزله مكاني است كه امواج زمين لرزه از آنها شروع شده اند. براي تشخيص كانون زلزله از ابزاري استفاده مي شود كه زلزله نگار ناميده مي شود. زلزله نگار دستگاهي است كه امواج مختلف را ثبت مي كند. براي يافتن فاصله بين زلزله نگار و كانون زلزله، دانستن زمان رسيدن اين امواج نيز ضروري است. با در اختيار داشتن اين اطلاعات، اختلاف زماني بين رسيدن اين امواج محاسبه شده و سپس نمودار ويژه اي رسم مي شود كه در آن فاصله اي را كه موج مي تواند طي مدت اختلاف زماني محاسبه شده طي كند، به دست مي آيد.

اگر اطلاعاتي از اين دست را از سه يا چند نقطه مختلف به دست آوريم، مي توان مكان كانون زلزله را به دست آورد. براي اين كار كافي است كه كره اي فرضي حول هر يك از زلزله نگار ها رسم كرد كه در آن مكان اندازه گيري به عنوان مركز كره و فاصله محاسبه شده تا كانون زلزله به عنوان شعاع كره در نظر گرفته مي شود. پس سطح كره مورد نظر نشان دهنده تمام نقاطي است كه از زلزله نگار به اندازه مورد نظر فاصله دارد. بنابراين كانون زلزله مورد نظر بايد در جايي در سطح اين كره قرار داشته باشد. اگر دو كره را بر اساس اطلاعات به دست آمده از دو زلزله نگار مختلف رسم كنيد، از تقاطع دو كره يك دايره به دست مي آيد. از آنجايي كه كانون زلزله بايد در سطح هر دو كره قرار گرفته باشد، محيط دايره اي كه از تقاطع دو كره به دست مي آيد، نشان دهنده تمام كانون هاي ممكن براي زلزله مورد نظر است.

از تقاطع كره سوم با اين دايره فقط دو نقطه حاصل مي شود كه نشان دهنده كانون هاي محتمل براي زلزله است. از اين دو نقطه يكي در سطح زمين قرار دارد و ديگري در هوا، با توجه به آنكه كانون زلزله هميشه در سطح زمين قرار دارد، نقطه موجود در هوا كنار گذاشته شده و نقطه موجود در سطح زمين نشان دهنده مكان واقعي كانون زلزله است.

درجه بندي دامنه و شدت زلزله :

در هنگام وقوع زلزله بارها با كلمه مقياس ريشتر مواجه مي شويم. شايد كلمه مقياس مركالي هم به گوشتان رسيده باشد هرچند كه كمتر مورد استفاده قرار مي گيرد. اين دو مقياس قدرت يك زلزله را از دو جنبه مختلف بيان كنند.

از مقياس ريشتر براي بيان بزرگي يك زمين لرزه يعني مقدار انرژي آزاد شده طي يك زمين لرزه استفاده مي شود. اطلاعات مورد نياز براي محاسبه بزرگي زمين لرزه را از لرزه نگار به دست مي آورند. مقياس ريشتر لگاريتمي است يعني افزايش يك واحد در مقياس ريشتر نشان دهنده افزايش ده واحدي در دامنه موج است. به عبارت ديگر دامنه موج در زلزله 6 ريشتري ده برابر دامنه موج زلزله 5 ريشتري است و دامنه موج 7 ريشتر 100 برابر زلزله 5 ريشتري است. مقدار انرژي آزاد شده در زلزله 6 ريشتري 7/31 برابر زلزله 5 ريشتري است.

بزرگترين زلزله ثبت شده 5/9 ريشتر شدت داشت، هرچند كه مطمئناً زلزله هاي شديدتري در تاريخ طولاني زمين روي داده است. عمده زلزله هايي كه روي مي دهد كمتر از 3 ريشتر قدرت دارند. زمين لرزه هايي كه كمتر از ? ريشتر شدت داشته باشند، نمي توانند ويراني هاي چنداني به بار آورند. زلزله هايي كه 7 ريشتر يا بيشتر قدرت داشته باشند، زلزله هاي شديدي محسوب مي شوند.مقياس ريشتر فقط يكي از عواملي است كه تبعات يك زلزله را بيان مي كند. قدرت تخريبي يك زلزله علاوه بر قدرت آن به ساختار زمين در منطقه مورد نظر و طراحي و مكان سازه هاي ساخت بشر بستگي دارد. ميزان ويراني هاي به بار آمده را معمولاً با مقياس مركالي بيان مي كنند.دانشمندان مي توانند درجه مقياس ريشتر را درست پس از زمين لرزه و زماني كه امكان مقايسه اطلاعات از ايستگاه هاي مختلف زلزله نگاري به وجود آمده، معين كنند. اما درجه مركالي را نمي توان به اين سرعت مشخص كرد و لازم است كه محققان زماني كافي براي بررسي اتفاقاتي كه حين زمين لرزه روي داده است، در اختيار داشته باشند. هنگامي كه تصور دقيقي از ميزان خسارت هاي وارده به عمل آمد، مي توان درجه مركالي مناسب را تخمين زد.

مقابله با زمين لرزه :

طي پنجاه سال اخير اطلاعات زيادي در مورد زلزله كسب كرده و فرآيند وقوع آن را بهتر از پيش درك مي كنيم، اما هنوز هم براي مقابله با آن كاري نمي توانيم انجام دهيم. زمين لرزه ها توسط فرآيندهاي بنيادين و قدرتمند زمين شناختي كه خارج از حيطه كنترل ما هستند، به وجود مي آيند. اين فرآيندها نسبتاً غير قابل پيش بيني است، بنابراين در حال حاضر اين امكان وجود ندارد كه به مردم گفت دقيقاً چه وقت زلزله روي مي دهد. اين امواج زلزله اي ثبت شده، مي تواند به ما اطلاع دهد كه ارتعاش هاي بسيار قويتري در راه است، اما اين اطلاعات مي تواند فقط چند دقيقه پيش از وقوع زلزله به ما اخطار دهد. دانشمندان مي توانند برپايه حركت هاي صفحه ها در زمين و موقعيت منطقه هاي گسل، پيش بيني كنند كه در كدام مناطق احتمال وقوع زلزله زياد است. همچنين با تحقيق در تاريخ زمين لرزه هاي روي داده در منطقه مورد نظر، زمان احتمالي وقوع زلزله را پيش بيني كنند. با اين همه اين پيش بيني ها معمولاً بسيار ضعيف هستند. اما پيش بيني دانشمندان در مورد پس لرزه ها دقيق تر است. پس لرزه ها، لرزه هايي است كه پس از زلزله اوليه روي مي دهد. اين پيش بيني ها براساس تحقيق هاي بسيار وسيعي كه در مورد الگوهاي پس لرزه ها انجام شده است، صورت مي گيرد.زلزله شناسان در اين مورد كه چگونه زمين لرزه هايي كه از يك گسل شروع شده اند، مي توانند زلزله هاي ديگري را در گسل هاي متصل به يكديگر به وجود آورند، پيش بيني هاي دقيقي انجام مي دهند.

زمينه ديگر تحقيق ارتباط بين بارهاي الكتريكي و مغناطيسي در صخره ها و زمين لرزه است. بعضي از دانشمندان بر اين عقيده اند كه اين ميدان الكترومغناطيسي پيش از زمين لرزه تغيير مي كند. علاوه بر اين زلزله شناسان خروج گاز از زمين و تغيير شكل زمين را به عنوان علائم اخطار دهنده زمين لرزه مي شناسند. با اين همه در بسياري از موارد نمي توان زمين لرزه را با دقت كافي پيش بيني كرد.

پس براي مقابله با زمين لرزه چه كاري مي توان انجام داد؟ عمده پيشرفت هايي كه طي 50 سال گذشته حاصل شده است به آمادگي براي زلزله و مخصوصاً حيطه مهندسي عمران مربوط مي شود. طي چند دهه اخير استانداردهايي براي ساخت ساختمان ها در نظر گرفته شده است تا مقاومت آنها در برابر نيروي امواج زمين لرزه افزايش يابد. از استانداردهاي جديد مي توان به تقويت مصالح اشاره كرد. طراحي بناها به شيوه اي كه از انعطاف پذيري لازم براي جذب ارتعاش ها برخوردار باشند بدون آنكه تخريب شوند،يكي ديگر از اين روش هاست. طراحي ساختمان ها به شيوه اي كه بتوانند اين ضربه ها را بگيرند، مخصوصاً در مناطقي كه زلزله خيز هستند، از اهميت بسياري برخوردار است.يكي ديگر از مولفه هاي آمادگي، آموزش مردم است. امروزه بسياري از سامان هاي دولتي در اغلب كشورها دفترچه هاي راهنمايي منتشر مي كنند كه در آن چگونگي وقوع زلزله، راهنمايي هايي در مورد حفاظت خانه در برابر زلزله هاي احتمالي و فعاليت هايي كه در زمان وقوع زلزله بايد انجام داد، گردآوري شده است

ابوعلی حسین بن عبد الله بن سینا در سال  359  - 370 هجری -  در روستایی در حوالی بخارا چشم بر جهان گشود  . پدرش عبد الله  ‏اهل بلخ بود و مادرش ستاره نام داشت ، زنی از اهالی روستای افشنه .‏

عبد الله پدر بو علی دوران جوانی اش را در زادگاه گذرانیده و  سپس به بخارا پایتخت حکومت سامانیان عزیمت کرد ‏‏.‏

هنگامی که عبد الله از شهر پدران خود به بخارا رفت سیصد سال از حکومت تازیان بیگانه گذشته بود و سامانیان بر ‏بخارا حکم می راندند .‏

هنگامی که ابن سینا پنج سال داشت ، نزد پدر که مردی فاضل بود حساب ، ریاضیات ، رو خوانی قرآن و صرف و نحو ‏زبان عربی می آموخت او از همان ابتدا بسیار باهوش بود و برای کسب دانش شوق و اشتیاق فراوانی داشت پس از ‏چندی نیز به مکتب رفت که سر آمد هم مکتبی های خود بود ‏

او در ده سالگی قرآن را  حفظ کرده و ادبیات و هندسه  ریاضیات و صرف و نحو عربی را نیز میدانست ، او به طبیعت ‏و گیاهان و حیوانات علاقه خاصی داشت و اوقات فراغت را در دشت و صحرا به جستجو و کسب تجربه می پرداخته و ‏بدین صورت از دوران کودکی به خواص گیاهان دارویی و طبابت علاقه مند شده است ‏

هنگامی که ابوعلی دوازده سال داشت به همراه خانواده در بخارا ، پایتخت سامانی می زیست و پدرش عبد الله نیز ‏دارای شغل و منصب دیوانی بود .‏

عبد الله فرزند خویش را نزد استادی به نام عبد الله ناتلی فرستاد تا نزد او معلومات خود را تکمیل کند . پیش از آن ‏هم ابوعلی علم فقه را از شخصی به نام اسماعیل زاهد فرا گرفته بود .‏

ابوعلی به حدی باهوش بود که گاهی در مطالب علمی وجوه تازه ای میافت به طوری که باعث تعجب استاد خود می ‏گشت . ناتلی نیز وی را تشویق به فراگیری علوم و دانش اندوزی میکرد و بدین گونه ابوعلی علم منطق را فرا گرفت و ‏بعد به تکمیل ریاضیات پرداخت .‏

ابوعلی سینا برای تکمیل و ارتقا معلومات خود چاره ای جز مداومت و کوشش خویش نداشت او طبیعیات و الهیات را ‏نزد خود خواند . او تمامی کتابهایی که در دسترسش قرار میگرفت سود می جست  و علم پزشکی را نیز خود به وسیله ‏کتابهای بزرگان و تجربیات عملی نزد خود فرا گرفت ‏

ابوعلی در جوانی حکمت ماوراء الطبیعه را نیز آموخت و هر کتابی که در این زمینه به دستش می رسید مطالعه و ‏تجزیه و تحلیل میکرد . روزی کتاب ما بعد الطبیعه ارسطو را به دست آورد و شروع به مطالعه آن کرد اما هر چه ‏میخواند مفاهیم نهفته در آن را به دست نمی آورد  و باز از ابتدا می خواند تا اینکه بیش از بیست بار کاتب را خواند ‏اما هنوز مفهوم جملات کتاب را به درستی درک نمیکرد تا اینکه یک روز که از بازار بخارا عبور میکرد فروشنده ای ‏راه او را گرفت و کتاب فرسوده ای را به وی فروخت . وقتی شروع به خواندن کتاب کرد متوجه شد که کتاب نوشته ‏ابونصر فارابی و در مورد شرح اغراض ما بعید الطبیعه ارسطو است همان کتابی که هر چی ابوعلی رد آن اندیشیده ‏بود برایش مفهوم نشده بود .‏

در سال 375 هنگامی که ابوعلی سینا هجده سال داشت نوح دوم بر بخارا حکومت میراند  . روزی غلامان امیر به ‏دنبال وی آمدن تا برای معالجه امیر به بالین ی رهسپار شود .‏

ابو علی سینا سابقه بیماری و نشانه های بیماری را که در امیر ظاهر شده بود از ابن خالد -  پزشک مخصوص دربار  -  ‏پرسید .معلوم گشت که امیر از مدتی پیش دچار  درد و سوزش شدید معده و حالت تهوع شده و نیز بخشی از بدنش ‏لمس گشته . ابو علی از روی عوارض بیماری به بیماری امیر پی برد و با بررسی  ظروف مخصوص خوراک امیر  ‏بیماری امیر را مسمومیت ناشی از سرب اعلام کرد  و  اقدام به  درمان بیماری امیر کرد . ‏

ابوعلی در قبال معالجه امیر از وی خواست اجازه ورود و استفاده آزادانه  از کتابخانه سلطنتی بخارا را کرد  - چرا ‏که تنها شاهزادگان و بزرگان حق استفاده از ان را داشتند - و نوح ابن منصور نیز موافقت کرد .‏

این واقعه که در هجده سالگی ابوعلی سینا اتفاق افتاد فصل تازه ایی در علم اندوزی و کسب دانش برای وی گشوده ‏شد . کتابخانه بخارا کی از کاملترین کتابخانه های آن روزگار ایران به شمار میرفت و از اکثر کتابهای قدیمی و ‏کمیاب یک نسخه در آن موجود بود

روزی که ابن سینا به کتابخانه سلطنتی پا گذاشت ، شادی اش از دیدن کتابهای گوناگون موجود در آن بی حد و ‏حصر بود  . ابو علی با حرص و ولع  همه آنها را از نظر گذرانید و در طول سه سالی که ابو علی در آن کتابخانه بود و ‏به گفته یکی از شاگردانش دوره طلایی برای تکامل وی محسوب می شد را بگذراند و معلوماتش را در فقه عمیق تر ‏کند . همچنین در مورد ادبیات و موسیقی و زوایای مختلف انها به تجربه و تحقیق بپردازد . او توانست بر روی نقشه ‏های نجومی منجمان گذشته کار کند  ‏

ابو علی در سن بیست سالگی شروع به نوشتن کرد  و  مجموعه ای در ده جلد به نام حاصل و محصول را به رشته تحریر ‏در آورد بعد کتابی در باب اخلاق با عنوان البر و الائم - بی گناهی و گناه - نوشت ، نوشته بعدی وی کتابی در باب ‏فلسفه به نام حکمت عروضی در بیست و یک جلد می باشد ‏

هنگامی که ابوعلی سینا بیست و یک سال داشت . روزی در کتابخانه مشغول مطالعه بود که متوجه حریق در قسمت را ‏کتابخانه شد  . سعی ابوعلی و نگهبانان برای خاموش کردن آتش بی فایده بود و کتابها طعمه آتش قرا گرفت  بعد از ‏آتش سوزی که به روایاتی عمدی و توسط دشمنان ابوعلی در دربار صورت گرفته بود  در شهر شایعه کردند که خود ‏بوعلی کتابخانه را آتش زده که این موضوع نیز در امیر اثر کرد و سبب شد تا از ورود ابوعلی به بیمارستان و درمانگاه  ‏جلوگیری کنند . در همین حال پدر بوعلی نیز درگذشت وسبب شد تا بوعلی تصمیم به سفر گیرد و با دوست خود ‏ابوسهل مسیحی در سال  379 ترک دیار کرد و راهی مقصدی نا معلوم شد ‏

ابوعلی سینا پس از ترک پایتخت سامانی و گذشت نزدی به یک ماه در یکی از استراحتگاه های میان راه با مردی به ‏نام منصور بن عراق برخورد کرد کسی که خود از نجیب زادگان و اندیشمندان دربار خوارزم بود و ابن سینا را به ‏دربار خوارزم دعوت کرد  . در آن زمان دربار خوارزم تمامی دانشمندان و فرزانگان را به دربار خود دعوت ‏میکردند که به سبب وزیر فاضل ابن مامون  ابوالحسن احمد بن سهیلی بود که دانشمندان را در دربار خوارزم جمع ‏میکرد ‏

مرکز حکومت ابن مامون خوارزمشاه ، شهر گرکامج در ساحل رود جیحون بود  . در دربار خوارزمشاهیان ابوعلی ‏سینا و ابوسهیل به گرمی استقبال شدند ، و خود سهیلی وزیر خوارزمشاه   به پیشواز ایشان آمد  . پس از مدتی ‏استراحت با امیر ابن مامون دیدار کردند و او نیز به ایشان خوش آمد گفت ‏

ابو علی برای مدتی نزدیک به سیزده سال در گرگانج ماند و در طول این مدت وقت خود را به تدریس ، تحریر و ‏معالجه بیماران گذراند  . وی در این مدت کتابها و رسالات زیادی به رشته تحریر در آورد که از جمله آنها میتوان ‏رساله ای در مورد نبض به زبان فارسی ، رساله ای در مورد بیهودگی پیش بینی آینده بر اساس حرکت ستارگان به ‏زبان عربی  و قصیده ای در مورد منطق ، کتابی در باب فلسفه  به نام بقاء النفس الناطقه  و رساله ای در باب ‏افسردگی با نام حزن الاسبابه و بسیاری  بسیاری دیگر نوشت ‏

در این سالها ابوسهل همواره همرا بوعلی بود و دوستی بسیاری بین آنها پدید آمده بود . یک روز فرستاده ای از ‏سلطان محمود غزنوی خبر داد که خوارزمشاه باید تمامی دانشمندان خود را نزد او و به پایتخت غزنویان روانه کند ‏در این زمان بوعلی بر خلاف دیگر دانشمندان به غزنین نرفت و بعد از سیزده سال اقامت در گرگانج در زمستان سال  ‏‏392  به هراه دوست خود ابوسهل مسیحی شبانه از گرگانج گریخت . سلطان محمود از نیامدن ابن سینا ناراحت شده ‏و دستور میدهد تصاویر زیادی از وی کشیده برای فرمانروایان خراسان بفرستند وبرای دستگیری و تحویل او جایزه ‏بزرگی تعیین میکند .‏

ابو علی سینا ابتدا برای دیدن مادر خود راهی خراسان و شهر بخارا میشود . اما به زودی ماموران از برگشتن وی ‏باخبر میشوند و و او دوباره مجبور به فرار میشود  . و این بار همراه دوست خویش ابوسهیل راهی گرگان نزد سلطان ‏قابوس بن وشمگیر میشود در بین راه بر اثر طوفان شن دوست و همراه خود ابوسهل را از دست میدهد .ابوعلی سینا ‏بعد از طی مراحلی سخت وارد گرگان میشود که باخبر میشود سلطان قابوس توسط سپاهیانش کشته شده است ‏‏.ابوعلی سینا هنگام ورود به شهر مورد لطف و احترام زرین گیس دختر سلطان قابوس که مانند پدر دوستدار فضلا ‏بود قرار گرفت ‏

ابن سینا  اوایل سال 392 به گرگان رسیده بود در منزل شخصی به نام ابو محمد شیرازی سکنا گزیددر این دوران بود ‏که ابو عبیداله جوزجانی یکی از دانشجویان مستعد ابن سینا به خدمت او درآمد  و تا پایان عمر ابوعلی سینا ‏درخدمت او ماند . اوبعلی مدت یک سال در خانه ابو محمد ماند  . ی مطالب را به ابو عبید جوزجانی میگفت و او ‏مینوشت  و مطالبی  تحت عنوانهای الادویة القلبیه - دارویی برای قلب -  و اروزة فی الطب - قصیده ای در باب طب ‏‏-  و در همینجا بود که فکر تالیف کتابی به نام قانون در مورد طب در ذهن ابوعلی پیریزی شد .‏

ابوعلی در سال 393  عازم ری شد در این زمان  پادشاهان آل بویه در نواحی شمالی و مرکزی ایران سلطنت ‏میکردند ابن سینا به درخواست سیده خاتون ، زن فخر الدوله ، پادشاه ال بویه برای درمان فرزندش به ری رفت و ‏پس از درمان مجدالدوله که صرع داشت ریاست و سرپرستی بیمارستان ری را پذیرفت ‏

در سال 394 ابوعلی به خدمت شمس الدوله در آمد ، شمس الدوله که از بیماری قولنج رنج میبرد و پزشکان بیماری ‏وی را تشخیص نمیدادند توسط ابوعلی بهبود یافت  و سمت طبیب مخصوص امیر را گرفت و بعد از چند ماه به سمت ‏وزارت شمس الدوله منصوب گشت .‏

در طی سالهایی که در همدان گذرانید نوشتن کتاب قانون در سال  398 به پایان رسید  او در این دوران تعداد قابل ‏توجهی کتاب و رساله نوشت  . روز ها را صرف تدریس و طبابت در بیمارستان و رسیدگی به امور سیاست میکرد و ‏شب ها را صرف تحریر و تالیف کتاب و بعضا بحث و شب نشینی با اندیشمندان همدان میکرد .‏

در چهارمین سال وزارت قانونی برای کم کردن جیره غلامان و سپاهیان تدوین کرد که سبب شد سپاهیان علیه وی ‏شورش کنند . شمس الدوله برای راضی کردن سپاهیان ابوعلی را به خانه شخصی  به نام شیخ سعید ابن دخدوک  ‏تبعید کرد و فرمان او را جلوی چشم سپاهیان سوزاند . در دوران تبعید بود که ابوعلی کتاب شفا در مورد فلسفه و ‏نکات مثبت نظریات ارسطو نوشت ‏

بعد از مدتی بیماری امیر وخیم شد و ابوعلی را نزد وی آوردند  و بوعلی  سمت وزارت خود را از سر گرفت . در ‏همین ایام نامه ای از ابو ریحان بیرونی دریافت کرد که حاوی ده سوال بود که جواب آنها را در رساله ای به نام ‏الاجویه عن مسائل ابوریحان بیرونی نوشت ‏

بعد از مرگ شمس الدوله ابوعلی سینا با علاء الدوله دائی شمس الدوله که حاکم اصفهان بود مکاتبه کرد و خواستار ‏حضور در دربار وی شد که بعد از باخبر شدن سماء  الدوله جانشین شمس الدوله ، به جرم خیانت او را در زندان دژ ‏فرد جان در ناحیه فرهان زندانی کرد . ابوعلی کار نوشتن را در زندان نیز ادامه داد  در سال 402  علاء الدوله به ‏همدان حمله کرد ولی موفق به گرفتن دژ فرد جان نشد  . بعد از آن  سماء  الدوله ابن سینا را مورد عفو قرار داد و ‏او را به همدان باز گرداند . ولی بوعلی ماندن در همان را صلاح ندانست  و از همدان گریخت و راه اصفهان را در ‏پیش گرفت ‏

او در مدت زندان کتابهای الهدا فی الحکمت - راهنمای عقل - و کتابی دیگر با نام حی بن یقظان - زنده بیدار - را ‏به پایان رساند و رساله ای در باب قولنج و بیماری قلبی به رشته تحریر در آورد

در سال 403 ابو علی به اصفهان وارد شد وبه عنوان یکی از نزدیکان   علاء الدوله در آمد ‏

ابوعلی سینا در اصفهان کتاب شفا را به پایان رساند  . و بعد در سال های آخر عمر  تمامی تجربیات خود در زمینه ‏طب را در کتاب قانون نوشت  و کتاب ارزشمند  خود را کامل کرد ‏

در مهر 415 خبر حمله مسعود پسر سلطان محمود غزنوی به اصفهان رسید در همین هنگام  علاء الدوله با سپاهیان ‏خود از اصفهان خارج شد اوب علی نیز به همراه علاء الدوله از اصفهان خارج شد ولی کتابهایش در اصفهان ماند که ‏مورد تاراج غارتگران ترک قرار گرفت و بسیاری از آنها از بین رفت یا به غزنه منتقل شد ‏

علاء الدوله به سمت همدان حرکت کرد در این سفر ابوعلی به قلنج مبتلا شد  که جوزجانی به کمکش آمد ولی بوعلی ‏برای آنکه زودتر بهبود یابد میزان دارو را افزایش داد که سبب از بین رفتن قوای جسمی او گشت او در این زمان ‏کتابی در مورد اثبات خدا با نام حکمت المشرقین - فلسفه شرقی - که تقریبا نوعی وصیت نامه بود نوشت .‏

بعد از چندی بیماری ابن سینا شدت گرفت وی که چندین بار بر این بیماری در بدن دیگران غلبه کرده بود نتوانست ‏این بیماری را در خود درمان کند و در  هشتم آبان ماه 415 در شهر همدان رخت از جهان فانی بر بست  و او را در ‏همان شهر به خاک سپردن ‏

آثار ابن سینا :

به دلیل آنکه در آن عصر، عربی زبان رایج آثار علمی بود، ابن سینا و سایر دانشمندان ایرانی که در آن روزگار می‌زیستند ‏کتابهای خود را به زبان عربی نوشتند. بعدها بعضی از این آثار به زبانهای دیگر از جمله فارسی ترجمه شد.‏

افزون بر این، ابن‌سینا در ادبیات فارسی نیز دستی قوی داشته‌است. بیش از ۲۰ اثر فارسی به او منسوب است که از میان ‏آن‌ها انتساب دانشنامه علائی و رساله نبض بدو مسلم است. آثار فارسی ابن‌سینا، مانند سایر نثرهای علمی زمان وی، با ‏رعایت ایجاز و اختصار کامل نوشته شده‌است

آثار فراوانی از ابن‌سینا به جا مانده و یا به او نسبت داده شده که فهرست جامعی از آن‌ها در فهرست نسخه‌های مصنفات ‏ابن سینا آورده شده‌است. این فهرست شامل شامل ۱۳۱ نوشته اصیل از ابن سینا و ۱۱۱ اثر منسوب به او است. ‏

از مصنفات او: ‏

كتاب المجموع در یك جلد، كتاب الحاصل و المحصول در بیست جلد، كتاب البرّ و الاثم، در دو جلد، كتاب الشفاء، در هجده ‏جلد، كتاب القانون فى الطب، در هجده جلد، كتاب الارصاد الكلیه، در یك جلد، كتاب الانصاف، در بیست جلد، كتاب النجاه، در ‏سه جلد، كتاب الهدایه، در یك جلد، كتاب الاشارات، در یك جلد، كتاب المختصر الاوسط، در یك جلد، كتاب العلائى، در یك ‏جلد، كتاب القولنج، در یك جلد، كتاب لسان العرب فى اللغه، در ده جلد، كتاب الادویة القلبیه، در یك جلد، كتاب الموجز، در ‏یك جلد، كتاب بعض الحكمة المشرقیه، در یك جلد، كتاب بیان ذوات الجهه، در یك جلد، كتاب المعاد، در یك جلد، كتاب المبدأ ‏و المعاد، در یك جلد.‏

 رساله‏هاى او :‏

رسالة القضاء و القدر، رسالة فى الآلة الرصدیه، رسالة عرض قاطیغوریاس، رسالة المنطق بالشعر، قصائد فى العظة و ‏الحكمه، رسالة فى نعوت المواضع الجدلیه، رسالة فى اختصار اقلیدس، رسالة فى مختصر النبض به زبان فارسى، رسالة فى ‏الحدود، رسالة فى الاجرام السماویة، كتاب الاشاره فى علم المنطق، كتاب اقسام الحكمه، كتاب النهایه، كتاب عهد كتبه ‏لنفسه، كتاب حىّ بن یقطان، كتاب فى انّ ابعاد الجسم ذاتیة له، كتاب خطب، كتاب عیون الحكمه، كتاب فى انّه لا یجوز ان ‏یكون شى‏ء واحد جوهریا و عرضیا، كتاب انّ علم زید غیر علم عمرو، رسائل اخوانیه و سلطانیه و مسائل جرت بینه و بین ‏بعض العلماء.‏

فلسفه

• شفا ‏

• نجات ‏

• الاشارات والتنبیهات ‏

• حی بن یقظان ‏

ریاضیات

• زاویه ‏

• اقلیدس ‏

• الارتماطیقی ‏

• علم هیئت ‏

• المجسطی ‏

• جامع البدایع ‏

طبیعی

• ابطال احکام النجوم ‏

• الاجرام العلویة واسباب البرق والرعد ‏

• فضا ‏

• النبات والحیوان ‏

پزشکی

• قانون ‏

• الادویة القلبیه ‏

• دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه ‏

• قولنج ‏

• سیاسة البدن وفضائل الشراب 

• تشریح الاعضا ‏

• الفصد ‏

• الاغذیه والادویه ‏

کتاب قانون یک دایره المعارف پزشگی است که در ان تمام مبانی اصلی طب سنتی مورد بحث قرار کرفته‌است مانند :مبانی ‏تشریح/اناتومی/ مبانی علامت شناسی/سمیولوجی/داروشناسی وداروسازی و نسخه نویسی/فارماکولوجی/وغیره.کتاب ‏قانون در سال ۱۳۶۰ توسط مرحوم شرفکندی هژار از زبان عربی به زبان فارسی امروزی ترجمه شد وتوسط انتشارات ‏سروش منتشرگردید وتاکنون چندین بار تجدید چاپ شده‌است. کتاب قانون در دانشگاه‌های اروپایی وآمریکایی تادو قرن ‏پیش مورد استفاده پزشگان بوده وبه اکثر زبانهای دنیا ترجمه شده‌است. وبعد از انجیل بیشترین چاپ را داشته‌است. ‏افلاطون مغز و قلب و کبد رااز اعضای حیاتی بدن انسان ذکر کرده بود و لذا این اعضارا مثلث افلاطون /تریگونوم پلاطو/ ‏مینامیدند.ابن سینااعلام نمود که دوام وبفائ نسل انسان وابسته به دستگاه تولید مثل است ولذا جمع چهار عضو مذکور را ‏مربع ابن سینا/کوادرانگولا اویسینا / نامیدند. وی همچنین علاقه مند به تاثیرات اندیشه بر جسم بود و آثاری نیز در باب ‏روانشناسی دارد.‏

موسیقی

پورسینا تئوری‌دانی دارای دیدگاه‌های موسیقایی است. او مرد دانش و نه کنش در موسیقی بود ولی آنچنان از همین ‏دانش نظری سخن می‌راند که گویی در کنش نیز چیره دست است. گمان می‌شود پورسینا و فارابی بنیادگذاران نخستین ‏پایه‌های دانش هماهنگی(هارمونی) در موسیقی بوده‌اند. آثار موسیقایی پور سینا روی هم رفته پنج اثر مهم اوست که در ‏بخش‌هایی از آنها به موسیقی پرداخته شده:‏

• شفا ‏

• جوامع علم موسیقی ‏

• المدخل الی صناعة الموسیقی ‏

• لواحق ‏

• دانشنامه علایی ‏

• نجات ‏

• اقسام العلوم ‏

 : شاگردان ابن سینا

ابن سینا علاوه بر آثار خود چند شاگرد نیز تربیت کرد که هر کدام دانشمند بزرگی در زمان خود شدند. از میان شاگردان او این چندتن سرشناسترند

:

ابوالحسن بهمنیار بن مرزبان شاگرد بسیار معروف ابن سینا است که برخی از آثار او در دست است. وی از زردشتیات آذربایجان بود.ولی بعدها مسلمان شد و کنیهٔ ابوالحسن را برگزید. .چنانکه بسیاری از اراب تواریخ به این مطلب تصریح کرده اند و از نوشته‌های خود ابوالحسن بهمنیار از جمله التحصیل چنین مطلبی تایید می‌شود. یکی از کتاب‌های ابن سینا به نام المباحث بیشتر شامل جواب سؤالات او است.

ابوعبیدالله عبدالواحد بن محمد جوزجانی از سال ۴۰۳ هجری تا هنگام مرگ ابن سینا پیوسته در خدمت او بوده‌است و پس از مرگ او به گردآوری و تألیف آثار او پرداخت. تبحر او در ریاضیات بود.

ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومی یکی دیگر از شاگردان مشهور ابن سینا است که رسالةالعشق را ابن سینا به نام او نوشت.وقتی نزاع علمی بوعلی سینا و ابوریحان بیرونی بر اثر برخی گفتارهای ابوریحان منقطع شد معصومی ادامهٔ بحث با ابوریحان را به عهده گرفت. مطالب معصومی به همراه اجوبه ابن سینا و سوالان و ردود ابی ریحان در کتابی به نام اسئله و اجوبه در ایران و لبنان چاپ شده است.

شیخ علی نسائی خراسانی یکی دیگر از شاگردان ابن سینا که ناصر خسرو هم در سفرنامه اش از وی نام می‌برد.